Naredne 1912. godine, Uprava za
gradjenje pruge naručila je gvozdene mostove kod češke firme
Fanta i Ireš iz Praga koji su za kratko vreme isporučeni i
montirani.
Gradnja ove pruge ometana Balkanskimi Prvim svetskim ratom. Prvi projekat je predviđao izgradnju
mosta na Ljigu i železničku stanicu u Ćelijama ali do njegove realizacije
nije došlo zbog Austro- Ugarske okupacije
(1915 – 1918). Za buduću prugu u Austrougarskoj su 1911. godine nabavljene
lokomotive koje su seveć koristile
na bosanskim prugama ( serije 73 i 83 a za brdske pruge serija 85
). Kasnije su nabavljene
lokomotive “germanke”
iz serije 92 .
Za vreme Prvog svetskog rata
je još više istaknut značaj sagrađenih pruga i novoosnovane varošice Lajkovac.
Lajkovačka pruga je naročito poslužila srpskoj vojsci u Cerskoj bitki.
Valjevo je u Cerskoj bitki 1914. godine bilo centar odbrane. Pomoć u hrani,
oružju, municiji i drugim potrebama, uglavnom je dolazila vozom preko Lajkovca.
Najviše je dolazilo pomoći iz Rusije, preko Prahova. U Prahovu su naši primali
Rusko brašno. Brašno je tovareno u Prahovu u Vagone normalnog koloseka; u Zaječaru
je teret pretovaran u vagone na pruzi uzanog koloseka. U Paraćinu je opet sve
to prebacivano na vagone normalnog koloseka, a u Mladenovcu na vagone uskog koloseka.
Dalje je hrana preko Lajkovca stizala u Vajevo gde je na železničkoj stanici
sve tovareno u komorske kolone konjske i volovske zaprege,a odatle na front.
Dnevne potrebe iznosile su
180 vagona ljudske i stočne hrane, a uzani kolosek je mogao da podmiri samo
40 vagona. Hrana za vojsku skupljana je u celoj zemlji i smeštana u magacine u Valjevu,
Ubu, Lajkovcu, Aranđelovcu, Mladenovcu, Požarevcu i Užicu. Kad su borbe počele i Austrijanci
upali u Srbiju, nadirali su ka Valjevu,a načelnik Vrhovne Komande odredio je
Valjevo kao vojni magacin druge i treće armije. Iskrcne stanice određene
su u Valjevu i Lajkovcu.
Za vreme Cerske bitke prevoz
ranjenika do Valjeva vršen je kolskim zapregama,
konjskim, a češće volovskim. Od Valjeva je vršen prevoz ranjenika sanitetskim vozovima.
Saobraćao je samo jedan voz na liniji
Valjevo – Lajkovac – Mladenovac. Kasnije će na ovoj liniji biti tri sanitetska
voza ali tek u jesenjim bitkama, kad su nam saveznici pomogli u vagonima, lokomotivama,
lekarima i lekarskim pomoćnicima, lekovima, zavojima i drugim sredstvima među
kojima su bila najviše očekivana ćebad, nosila, jastuci, čaršavi
i dr.
U novembru 1915. godine. Austro- Ugarska vojska
je iskoristila nadmoćnost svojih snaga i odbacila srpske snage na desnu obalu
Kolubare i Ljiga. Očekivanja Srpske Vrhovne komande da će neprijatelj
privremeno, prekinuti svoje operacije ispred Kolubare i Ljiga nisu se ostvarila.
Austro – Ugarske trupe V i VI armija, izbile su 16. Novembra
1914. godine na Kolubaru . Iako je znao da je premorenim
i proređenim Austrijskim trupama odmor bio preko potreban, general Poćorek V a i XIII korpus VI armije produže napad
bez zadržavanja radi zauzimanja visova na desnoj obali Kolubare. Ovim napadom Poćorek
je težio da se domogne železničke pruge Obrenovac – Lajkovac – Valjevo i njome, umesto uskim i blatnjavim močvarnim
putevima, snadbeva svoje trupe.
Austrijske komande i rezerve
bile su locirane na teritoriji sela Lajkovca a njihova operativna vojska je bila u Kolubarskom Potesu. U opštem
narodnom metežu i zbegu, kod železničkog mosta na Belom Brodu, dospelo je dosta
Lajkovčana u austrijsko zarobljeništvo. Srbi su haubicama sa položaja na Vračevom
Brdu tukli Austro – Ugarsku rezervu, pa je dosta zgrada u selu Lajkovcu razoreno
i porušeno. Pored ostalih obejakata oštećena je školska zgrada koja je gađana
od strane Srba jer je tu bila smeštena Austro – Ugarska komora.
Postupajući po Poćorekovom
naređenju Austro –Ugarska vojska nastupala je širokim frontom prema potezu Lajkovac – Obrenovac i preko Kolubare prema Ljigu.
Razvile su se ogorčene borbe
na obalama Kolubare i Ljiga, naročito na Vrače Brdu, Čovki, Ćelijskoj
i Županjskoj kosi kod Šopića, Lazarevca
i Konatice. Izuzetno teške i krveve borbe (od 16. – 25. Novembra) vođene su
na Vračevom Brdu. Artiljerijskom vatrom neprijatelj je bukvalno preorao položaje
Moravske divizije prvog poziva na Vračevom
Brdu, a zatim neprekidnim jurišima nastojao da ih zauzme. Uz obostrane teške gubitke
Vračevo Brdo je 14 puta prelazilo iz ruke u ruku. U jednoj od bitaka, 20. novembra
1914. godine, poginuo je Dimitrije Tucović,
jedan od vođa Socijalističkog pokreta u Srbiji.
25. novembra neprijatelj je na
frontu Druge Armije ( 80000 ljudi , 1356 topova i 40 mitraljeza ), vojvode Stepe
Stepanovića , zauzeo Vračevo Brdo i Čovku. 3. decembra po naređenju
Mišićevom sve tri Armije Srpske vojske krenule su energični protivnapad. Probijanjem centra neprijateljskog fronta
i potiskivanjem sa glavne planinske grede, neprijatelj je izgubio moćan oslonac,
a njegove trupe u dolini Kolubare i Z. Morave razdvojene su prostranim terenom i
srpskim snagama i ostale su bez neposredne
veze i uzajamnog potpomaganja. Izbijanjem prve
armije i Užičke vojske na obale Drine
i Save i oslobađanjem Beograda 15. decembra
1914. godine, posle velikih pobeda srpske vojske na Suvoboru i Maljenu, Ovčaru
i Kablaru, Rudniku i Kosmaju, Kolubari i Ljigu – pobedonosno je završena Kolubarska
bitka.
Srpska vlada i Vrhovna Komanda
bile su, krajem avgusta 1915. godine obaveštene o velikoj i snažnoj akciji protiv
Srbije, koju su pripremale Austro – Ugarska, Nemačka i Bugarska. U jesen
1915. godine Austro – Ugarske trupe uspele
su da slome uporan otpor Srpske vojske. Čim je izvršeno povlačenje Srpske
vojske i njeno napuštanje Srbije 1915. godine, nastupili su teški dani i velika
iskušenja za srpski narod.
U jesen 1915. godine Austrijanci
su kontrolisali železnički čvor i stanicu u Lajkovcu. Prvih dana okupacije
neprijatelju je prva briga bila da odmah
uspostavi opštinsku vlast i da je stavi pod svoju komandu. Smatrali su da je za
njih najbolje da se zadrži stara samoupravna i administrativna podela a zatim su
na čelo opštinskih službi postavili sebi najpouzdanije ljude. Seljacima je za vreme okupacije najteže padala
rekvizicija – prinudno oduzimanje pokretnih dobara (hrane, odeće, građevinskog materijala,
vozila, stoke, mašina i dr.) za potrebe Austro – Ugarskih oružanih snaga i državnih
institucija. Rekvizicija ljudske i stočne hrane redovno je obavljana do poslednjeg
dana okupacije.
Zbog značaja koji je u
saobraćaju Srbije imao Lajkovači železnički čvor, Austrougarska
vlast je preduzela odgovarajuće radove u krugu Ložionice i za vreme okupacije
su dovršeni radovi započeti pre ratova 1912 - 1918. godine, odnosno formiran
je i dovršen ložionički krug. Takođe su intenzivno nastavljeni radovi
na pruzi uzanog koloseka Lajkovac- Čačak, na deonici do Ugrinovaca. Prema
Austrijskom projektu počelo se sa gradnjom železničkog gvozdenog mosta
na Kolubari ( ‘’ Pepeljevački most ‘’ ) koji je spojio Čačansku prugu sa Lajkovačkim
železničkim čvorom. Radove na mostu su izvodili Rusi, zarobljenici, a
pod upravom Austrijskih inženjera i tehničara. Most je dovršen februara
1917. godine. Iste godine puštena je u saobraćaj deonica pruge Lajkovac - Gornji Milanovac. Nakon
proboja Solunskog fronta Austrougarska vojska se ubrzano povlačila. Krajem
oktobra 1918. godine srpska vosjka je ušla u Lajkovac.
Saobraćaj u Srbiji nakon
Prvog svetskog rata bio je potpuno razoren. Železnički saobraćaj izgubio
je polovinu svojih vrednosti. Prilikom povlačenja Austrougarske trupe su uništavale
stanice i stanična postrojenja, lokomotive, rušile tunele, i mostove, odnosno
pragove i razarale pruge. Od 68 lokomotiva uzanog koloseka sa kojima je raspolagala
Srbija, kraj rata je dočekalo 14 lokomotivaU stanici Lajkovac sva postrojenja i pulzometar
porušeni su. Zgrada Ložionice je teško oštećena. a okretnica porušena. Na više
mesta kolosek je isprekidan a skretnice polomljene. Mostovi na Kolubari, prema Lazarevcu
i Čačku porušeni su pa je popravka pruga i osposobljavanje za saobraćaj
bila vezana sa popravkom mostova. Fotorafisanje svih razrušenih objekata i procenu
nanete šetete obavljala je posebna komisija početkom 1919. godine.
Krajem februara 1919. godine provizorno je osposobljena pruga Zabrežje
– Valjevo. Zbog radova na železničkom mostu najkasnije je osposobljena pruga
Lajkovac – Ugrinovac: puštena je u rad 2. decembra 1919. godine. Tri godine kasnije
ova deonoca je spojena sa Čačkom.Lajkovčka
pruga, kako je popularno nazivana pruga Zabrežje –
Lajkovac – Čačak, predata je u saobraćaj 1. juna 1922. godine. Izgradnjom uzane pruge 0,76
metara od Beograda do Obrenovca koja je puštena u saobraćaj 1928. godine, mreža uzanih pruga u ovom delu Šumadije završena je.
Do završetka deonice od Lajkovca do Čačka,
oblasti Užica i Čačka bile su vezane sa Beogradom preko Stalaća.
Ostvarivanjem veze preko Lajkovca put je skraćen za oko 120 kilometara.
Isto tako, posle povezivanja Užica sa bosanskom železnicom kod Vardišta, skraćen je i put
iz Beograda za Sarajevo i Dubrovnik.
Prvi motorni voz na relaciji Beograd –
Sarajevo – Dubrovnik prošao je kroz
Lajkovac 20. jula 1938. godine.
Kroz stanicu Lajkovac svakodnevno su
prolazila tri para putničkih vozova na relaciji
Beograd – Sarajevo – Dubrovnik. Od Čukarice do
Sarajeva putovalo se 15 sati.
Krajem 60 tih
godina modernizacija železnica zahtevala je ukidanje i demontiranje
lajkovačkih pruga.Već 1968. godine ukinute su i demontirane
pruge Čukarica – Lajkovac i Lajkovac – Valjevo. 31 decembra
1969. godine ispraćen je poslednji voz na
relaciji Čačak – Lajkovac , Ćira 85-018 . Godine
1970. demontirana je pruga Lajkovac –
Čačak. Putnički saobraćaj na pruzi Mladenovac – Aranđelovac
- Lajkovac
ukinut je 1971. godine, dok se teretni saobraćaj
odvijao do 1982. godine.